TERPEN IN FRIESLAND:
DE VIJF MOOISTE UITGELICHT.
Het Friese landschap heeft een rijk verleden met terpen. Deze eeuwenoude woonheuvels zijn uniek en vol verhalen. In deze blog lichten we de vijf mooiste uit. Van Oosterbierum tot Wijnaldum, elke woonheuvel heeft zijn eigen charme. We nemen je mee langs deze historische plekken. Waar liggen ze, wat kun je er doen en waarom moet je erheen? En waarom moet je ook beslist een bezoek brengen aan het Fries museum.
WAT ZIJN TERPEN?
De provincie Friesland heeft een unieke cultuur en rijke historie. Een van de meest opvallende kenmerken zijn natuurlijk de kunstmatige heuvels - terpen genoemd - die zijn opgeworpen om huizen, boerderijen en kerken te beschermen tegen overstromingen. Deze heuveltjes in het Friese landschap, vertellen het verhaal van een tijd waarin de zee een constante dreiging vormde.
OOSTERBIERUM: DORP MET DRIE TERPEN
Oosterbierum ligt op een kwelderwal en heeft een rijk verleden dat teruggaat naar het jaar 500. Het dorp heeft drie belangrijke terpen. De belangrijkste heuvel is de dorpsterp met de kerk uit 1200. Direct ten westen van Oosterbierum ligt nog een terp, waar objecten zijn gevonden uit de Romeinse tijd. En meer naar het noorden - langs de Hoarnestreek - ligt een rij boerderijplaatsen op een heuvel.
WIJNALDUM: DE GOUDEN FIBULA
De terpenreeks van Wijnaldum ligt ten oosten van het dorp. De heuvels zijn een belangrijke archeologische plek in Friesland. Want op de Koningsterp werd in 1953 een deel van een kostbare mantelspeld gevonden: de beroemde fibula van van de elite van Wijnaldum uit de vroege middeleeuwen.
HEGEBEINTUM; HOOGSTE TERP VAN FRIESLAND
Terp Hegebeintum staat bekend als de hoogste terp van Fryslân. De heuvel is maar liefst 8,8 meter hoog. Het uitzicht vanaf de top is zeker de moeite waard: hier heb je een prachtig uitzicht over het Friese landschap. De kerk op de terp dateert uit de 11e eeuw. Het bezoekerscentrum aan de Pypkedyk 4 vertelt meer over de historie van de terp.
STIENS; TERP MET BIJZONDER PAD
Stiens is een terpdorp ten noorden van Leeuwarden. Stiens is enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling ontstaan. Het ligt op een kwelderwal ten oosten van de Boarnstroom. Een opvallend element is het pad rond het kerkhof. Ondanks latere uitbreidingen is dit pad nog steeds te herkennen. Vooral het oostelijke deel van de terp raakte bebouwd met radiaal- en achterstraten.
FERWERT; EEN ANDERE REUS IN FRIESLAND
Ferwert is een karakteristiek terpdorp in het noorden van Friesland, dat deel uitmaakt van de gemeente Noardeast-Fryslân. Ferwert ontstond enkele eeuwen voor Christus op een kwelderwal en ontwikkelde zich tot een belangrijke nederzetting met een radiale structuur.
De terp van Ferwert is met 6,6 meter een van de grootste in Friesland.In het centrum van het dorp staat de imposante Sint-Martinuskerk. Hoewel een deel van de terp werd afgegraven, blijft de historische structuur goed zichtbaar. Tegenwoordig is Ferwert een levendig dorp met ongeveer 1800 inwoners.
HÚNS; TERP MET SINT NICOLAASKERK
De Sint-Nicolaaskerk van Húns staat op een van de hogere terpen van Friesland, gebouwd rond 1200. Deze scherp afgegraven terp verheft de kerk boven het dorpje. De eeuwenoude heuvel geeft een fascinerend ruimtelijk contrast met het lage kaatsveld ertegenover. De terp van Húns bevat, net als vele andere in Friesland, lagen geschiedenis die teruggaan tot 600 v.Chr. Hoewel veel terpen in de negentiende en twintigste eeuw afgegraven zijn voor hun vruchtbare grond, blijft die van Húns een indrukwekkend overblijfsel van Frieslands rijke verleden.
HET ONTSTAAN VAN DE TERPEN
De Friese terpen, ontstaan tussen 500 v.Chr. en 1200 n.Chr., zijn een uniek voorbeeld van menselijke aanpassing aan de natuur. Gedreven door de noodzaak om hun woning en boerderij te beschermen tegen regelmatige overstromingen, begonnen de bewoners van Friesland hun woonplaatsen op te hogen. Zo'n terp werd gemaakt van kwelderzoden, klei, mest en afval. Geleidelijk werden de verhogingen in het landschap steeds hoger en breder door het aanbrengen van nieuwe plaggen.
Deze kunstmatige heuveltjes in het landschap zorgden niet alleen droge voeten tijdens hoge waterstanden, maar dienden ook als veilige havens voor het vee. Vandaag de dag staan deze terpen als stille getuigen van het vroegere leven in een gebied dat constant bedreigd werd door de zee.
TERPDORPEN IN FRIESLAND
In het landschap van Friesland zijn veel terpdorpen te vinden, zoals Allingawier, Tjerkwerd en Parrega. Deze dorpen, die vaak op een grote terp zijn gebouwd, bieden een unieke kijk in het verleden van Friesland.
Veel van deze dorpen zijn nog steeds bewoond en hebben hun historische charme behouden. Een bezoek aan deze terpdorpen voelt als een reis terug in de tijd. Hier kun je zien en voelen hoe de Friezen hun leefomgeving hebben aangepast aan de grillen van de natuur.
DIJKEN; BESCHERMING EN VERBINDING
Zeedijken veranderden het Friese landschap. Met een dijk werden onderlinge terpen verbonden en konden grotere gebieden worden beschermd tegen het zoute zeewater. Hierdoor werden de woonheuvels minder noodzakelijk. De eerste zeedijken werden aangelegd in de 11e eeuw. Lange dijken vormden een belangrijk netwerk tussen de verschillende dorpen.
DE AFGRAVINGEN VAN TERPEN
Veel van de vruchtbare terpaarde werd in de negentiende en twintigste eeuw afgegraven en gebruikt voor de landbouw. Door het afgraven van de vruchtbare klei ging veel historische informatie verloren. Toch kwamen er tijdens de afgravingen bijzondere vondsten aan het licht. Tegenwoordig worden de terpen beter beschermd.
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN IN TERPEN
In de terpen zijn veel belangrijke archeologische vondsten gedaan. Ze geven inzicht in het leven van vroeger. Zo is er een beeldje van de Romeinse oorlogsgod Mars gevonden in de buurt van Dronryp. Ook is er een graf van een vrouw uit de 7de eeuw gevonden, begraven in een uitgeholde eikenboomstam.
Op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden zijn bij opgravingen diverse spinklossen uit verschillende perioden ontdekt. In Wijnaldum stuitte men op een middeleeuws altaarfragment. Uit Lichtaard komt een prachtige kralenketting, gemaakt van glaspasta, een zwart steentje en barnstenen kralen.
In de buurt van de Schierstins vonden archeologen een opmerkelijke klotendolk. Daarnaast zijn er ook prehistorische potten, middeleeuwse kralen en een Romeinse soldatenschoen opgegraven.
Al deze vondsten geven waardevolle informatie over de materiële cultuur, handelsrelaties en het dagelijks leven in de terpengebieden door de eeuwen heen.
TERPEN ALS CULTUREEL ERFGOED
De terpen zijn nu beschermd als cultureel erfgoed van Friesland. Ze vormen een fascinerende ontdekkingstocht door het verleden. Moderne technologie helpt bij het behoud en de restauratie van deze unieke woonheuvels.
Een bezoek aan het Fries Museum in Leeuwarden is een mooie aanvulling op je terpentocht door Fryslân. Het museum heeft een uitgebreide collectie voorwerpen uit de terpen. Denk aan sieraden, potten en werktuigen. Deze voorwerpen geven een boeiend inzicht in het leven tijdens de vroege middeleeuwen.
Door de terpen te verkennen, historische dorpen te bezoeken en het museum te ontdekken, blijft het rijke verleden van de terpen springlevend.
